قال تعالي: هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ ضَيْفِ إِبْرَاهِيمَ الْمُكْرَمِينَ (24) إِذْ دَخَلُوا عَلَيْهِ فَقَالُوا سَلَامًا قَالَ سَلَامٌ قَوْمٌ مُنْكَرُونَ (25) فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِينٍ (26) فَقَرَّبَهُ إِلَيْهِمْ قَالَ أَلَا تَأْكُلُونَ. الذاریات/ 24

قال رسول الله(ص): (من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فلايؤذي جاره، و من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فليكرم ضيغَهُ و من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فَلْيَقُلْ خيراً أوْ لِيَصْمُتْ)

آداب مهمانی

1- قبول كردن دعوت: احاديث زيادي در ايجاب و قبول كردن دعوت، از پيامبر(ص) وارد شده است. برخی از این احادیث عبارتند از: (حق المسلم علي المسلم خمسٌ ردّ السلام و عياده المريض و اتباع الجنائز و أصابه الدعوه و تشميت العاطس)

شيخ محمدبن صالح العثيمين شروطي را براي قبول كردن دعوت در نظر گرفته اند من جمله:

الف) اينكه در آن مجلس منكر نباشد و اگر منكر باشد و امكان از بين بردن آن توسط دعوت شونده باشد واجب است حضور در آن مكان به دو سبب:

• اجابه دعوت
• تغيير منكر

و اگر امكان از بين بردن منكر نيست حرام است حضور در آن مكان.

ب) اينكه دعوت كننده مسلمان باشد.

ج) اينكه كسب دعوت كننده حرام نباشد براي اينكه  پاسخ به دعوت اين گونه شخص مستلزم خوردن حرام مي شود و اين جايز نيست. البته اين قول بعضي از اهل علم است و بعضي هم گفته اند گناهش بر عهده دعوت كننده است و ربطي به دعوت شونده ندارد. 

د) اينكه قبول كردن دعوت باعث ساقط شدن فرض يا آنچه كه موجب ساقط شدن فرضي مي شود، نباشد و گرنه قبول كردن دعوت حرام است. 

هـ) اينكه قبول دعوت ضرري براي اجابت كننده نداشته باشد به گونه اي كه احتياج به سفر كردن باشد يا باعث جدايي او از خانواده اش باشد در حالي كه خانواده اش به وجود او نيازمندند. 

و) اينكه دعوت براي افراد خاص نباشد. 

2- اكرام مهمان واجب است: احاديث زيادي در اين مورد وارد شد از جمله: (من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فليكرم ضيفه و من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فليصل رحمه و من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فَلْيَقُلْ خيراً أولِیصمُتْ)

احترام به مهمان از جمله سنن مباركه است كه اسلام بر آن تاكيد بسيار نموده است، شكي نيست كه جوانمردي و كرم مسلمان در مهمانوازي او آشكار مي شود و اداي مهماني تنها در تقديم نيازهاي مهمان و چيزهاي خوردني و آشاميدني نيست بلكه بايستي از مهمانش دفاع نموده و از رسيدن به آزار به وي ممانعت كند. 

* پيوسته داشتن صله رحم از واجبات است، كه متأسفانه قطع صله رحم در ميان مردم بسيار مشاهده مي شود، و هم سكوت از غيبت و خاموشي از واجبات است كه امروزه رعايت آن بسيار دشوار است و نفاق و شقاق و سخن چيني نقل محافل مردم شده در حالي كه بايد از آن برحذر بود.

پيامبر(ص) فرموده اند: (الضيافه ثلاثه أيام و جائزته يوم و ليله و لايحل لرجل مسلم أن يقيم عند أخير حتي يُؤثِمَه) قالوا يا رسول الله و كيف يؤثمه؟ قال: (يقيمُ عنده و لاشيئي له يقريه به)

بايد جائز مهمان خود را اكرام كند. گفتند: جائزه چيست؟ فرمودند: همان روز و شبش را و مهمانداري سه روز است و آنچه زائد از اين باشد صدقه است. و در روايتي از مسلم آمده است: براي هيچ مسلماني جايز نيست كه نزد برادرش اقامت كند تا اينكه او را گناهكار كند. گفته شد يا رسول الله چگونه او را گناهكار مي سازد؟ فرمود: نزدش مي ماند در حالي كه نزد او چيزي وجود ندارد كه بدان مهمانداري او را به جا آورد. 

حديث نهي از ماندن در نزد ميزبان بيشتر از سه روز را مي رساند.

ابن جوزي مي گويند: منظور از (حتي يؤثمه) براي ميزبان سنگين مي آيد و زشت مي داند ماندن مهمان در نزد او و يا اينكه به راه هاي غيرشرعي كسب زرق و روزي مي كند تا بر مهمان انفاق كند اما استثناء مي شود از اين كساني كه حال مهماني و ميزبان را مي دانند پس اقامت بيشتر از سه روز مشكلي ندارد. 

3) دعاي خير و خوش آمدگويي به مهمان:

شكي در اين نيست كه استقبال از مهمان با عبارات خير و خوش و ترحيب باعث داخل شدن سرور و شادي و انس بر آنها مي شود و اين در واقع صدقه است. 

از ابن عباس روايت است كه : [لما قدم و فد عبدالقين علي النبي صلي الله عليه و سلم قال مرحباً بالوفد الذين جآوءا غير خزايا و لانه ابي ...]الحديث.

4) آنچه كه مهمان به ميزبان مي گويد زماني كه كسي همراه اوست در حاليكه دعوت نشده است: در چنين مواقعي مهمان بايد از صاحب خانه اجازه بگيرد كه آيا اين شخص را همراه خود بياورد يا نه اگر  صاحبخانه اجازه داد ايشان را مي برد و گرنه نمي تواند.

5) تكلف براي مهمان: شايسته نيست تكلف زيادي براي مهمان به گونه اي كه از حد معقول خارج شود چرا كه تكلف عموماً منهي عنه است. از أنس(رض) روايت است كه مي فرمايد: ما نزد عمر بن خطاب(رض) بوديم پس ما را از تكلف نهي كردند.

البته تكلف به عرف بر مي گردد كه مردم تكلف را در چه بدانند؟!

آماده كردن طعام براي مهمان بايد به اندازه اي باشد كه لازم است، بدون اسراف و زياده روي چرا كه (خيرالأمور أوسطها) در حديث جابر هم داريم مي فرمايند: (از رسول الله (ص) شنيدم كه فرمودند: غذاي يك نفر براي دو نفر كفايت مي كند و غذاي دو نفر براي چهار نفر كفايت مي كند و غذاي چهار نفر براي هشت نفر كفايت مي كند.)

اما امروزه مشاهده مي شود كه خيلي از مردم در وليمه هايشان (دعوتي دادن هايشان) اسراف مي كنند و تكلف به خرج مي دهند و خارج از حد مشروع است و بدعت و گناه مي باشد و ديده مي شود كه افراد در چشم و هم چشمي و اسراف و تبذير، سبقت مي گيرند و گفته مي شود فلاني، فلان كار را انجام داده است. و اين فعل مذموم است و خوردن اين گونه طعام ها جايز نيست.

6) دخول با اجازه به خانه ها و رفتن بعد از صرف غذا: اين آدابي است كه قرآن آن را بيان كرده است در سوره نور: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا ذَلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ» نور/27

بدين گونه خدا مؤمنين را نهي كرد از اينكه بدون اجازه داخل خانه رسول الله(ص) شوند و مؤمنين همين طور بايد بدون اجازه وارد خانه همديگر نشوند، پس نهي در جميع مؤمنين داخل مي شود. پس منع شدن از دخول بدون اجازه هنگام خوردن نه قبل ازآن براي انتظار پخته شدن غذا مي باشد چرا كه عادت جاهليت اين بود كه مي آمدند براي خوردن وليمه در حالي كه گريه مي كردند بصورت جدي و منتظر پختن غذا بودند پس نهي كرد خداوند آنها را از اين كار (غير ناظرين إناه)

سپس خداوند بيان مي كند اينكه: كساني كه غذا را خوردند فوراً مرخص شوند از حضور صاحبخانه و ننشينند به صورت طولاني براي صحبت كردن براي اينكه در آن اذيتي بود براي رسول الله(ص) و همچنين براي بقيه مردم و لازم نيست ماندن در نزد ميزبان مگر اينكه خود ميزبان به نشستن آنها راغب باشد.

7) مقدمه كردن بزرگتر و تقديم دست راست: شايسته است كساني كه مهمان هستند اينكه از بزرگتر آنها شروع شود، در پذيرايي و ساير موارد و توجه خاصي شود به بزرگ تر ها و از كساني كه دست راست هستند شروع كنيم.

8) دعاي مهمان براي ميزبان بعد از صرف غذا:  از سنت رسول الله(ص) است هنگامي كه نزد قومي غذايي مي خورد براي آنها دعا مي كرد. به اين شكل (اللهم أطعم من أطعمني و أسقِ من أسقاني اللهم اغفرلهم و ارحمهم و بارك لهم فيها رزقتهم.)

9) استحباب خروج همراه مهمان تا دم درب منزل: و اين از كمال مهمانداري و حسن رعايت براي مهمان و انس و الفت اوست و ثابت نشده در اين مورد خبري مرفوع و صحيح و همانا اين از آثار سلف و ائمه آنهاست.